Op 23 juli 2023 was na het populaire Tv-programma Zomergasten de keuzefilm van de zomergast 'The White Balloon' te zien. Een film uit 1995 uit Iran met actrice Anna Borkowska*. Zoals uit de naam blijkt is zij van oorsprong Pools en niet Iraans.
Hoe komt een Poolse in een Iraanse film? In de oorlog trokken veel Polen die door de Russen waren gedeporteerd via Perzië (zoals het land toen heette) naar de vrijheid. Voor veel van de mannen was dit om in het leger te gaan vechten. De meerderheid in het legerkorps van generaal Anders, een deel ook bij ons in Nederland in 1944. We schreven eerder over deze route en het verhaal over beer Wojtek dat ook hiermee samenhangt.
Polen in Iran
Een deel van de Poolse vluchtelingen bleef in Iran waardoor het land lange tijd een levendige Poolse gemeenschap kende. Anna Borkowska was een van hen en trouwde met een Iraniër. In 1983 vertelde ze haar verhaal in de documentaire van de Iraanse documentairemaker Khosrow Sinai (1941-2020) 'The Lost Requiem', die te zien is op YouTube. Een bijzonder document met verhalen van Poolse vluchtelingen die een nieuw (t)huis vonden.
Aanleiding voor het maken van de film waren Poolse graven die Sinai in 1970 zag op de Christelijke begraafplaats Doulab in Teheran. De filmmaker besloot de verhalen van deze Poolse mensen te onderzoeken, te kijken hoe ze in Iran aankwamen, de overlevenden en hun nakomelingen te interviewen . Een project dat 12 jaar duurde.
Anna Borkoskwa
Het interview met Borkowska, afgenomen in 1975 in Teheran, is in het Farsi. De film toont haar ook terwijl ze Poolse liedjes zingt en piano speelt. Beelden van persoonlijke bezittingen en foto's ondersteunen het verhaal en de sfeer.
Naast de muziek van Borkowska gebruikt Sinai Chopins nocturnes bij de taferelen van Poolse graven op verschillende Iraanse begraafplaatsen. Dit in de uitvoering van Stefan Askenase, een Pools-Belgische klassieke pianist. Zowel componist als musicus zijn daarmee ook voorbeelden van Poolse migranten in de diaspora.
Anna Borkowska werd geboren in 1916 en overleed in 2008 in Teheran, Iran. Ze is begraven op de Poolse begraafplaats in de stad. Haarfoto bij dit bericht is een still uit de documentaire die u hieronder kan bekijken op YouTube.
Dr. Vincent Filipowicz
Naast Anna Borkowska maken we ook kennis met Dr. Filipowicz. Hij werkte in een ziekenhuis waar hij Poolse vluchtelingen behandelde. De dokter vertelt over het hoge sterfte cijfer onder de Poolse vluchtelingen tot wel 30 procent door hoofdzakelijk tyfus, malaria en pellagra (veroorzaakt door vitamine te kort, een ziekte die veel voorkwam onder voormalig goulaggevangen). Hij vertelt ook over hoe veel Polen hun reis vervolgde en bijvoorbeeld vochten in Italië. Hijzelf was als arts betrokken bij de slag om Monte Cassino (lees meer over generaal Anders).
The Lost Requiem op Youtube
De zoektocht van de Iraanse documentaire maker levert een document op dat een overwegend onbekend aspect van de oorlog en de Poolse diaspora belicht. Ondanks de korrelige kwaliteit van de film maken de unieke verhalen en beelden het de moeite waard om de film te bekijken op Youtube.
*) Op de site van de VPRO wordt de naam van de actrice gespeld als Bourkowska.
