Cultuur en Maatschappij
Ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van de Poolse onafhankelijkheid kwamen mooie felicitaties uit Litouwen, het buurland en voormalige partner in het Poolse- Litouwse Gemenebest.
Ook Litouwen verkreeg in 1918 haar onafhankelijk. De machinisten spelen het Poolse Volkslied met de claxons van hun treinen.
Wat in Nederland 4 en 5 mei is, is in veel landen de datum 11 november. Dit alles heeft te maken met de Eerste Wereldoorlog die op die dag eindigde in 1918. Op deze dag herwon Polen haar onafhankelijkheid herwon.
In Nederland hebben we weinig met de Eerste Wereldoorlog omdat Nederland er toen in slaagde om neutraal te blijven. Hoewel Nederland wel geconfronteerd werd met schaarste door afgesneden aanvoerlijnen en internering van vluchtelingen gingen deze vier jaren redelijk aan het land voorbij. Dit gold niet voor het overgrote deel van de betrokken landen in Europa.
Op meerdere fronten werd van 1914 tot en met 1918 een bloederige strijd gestreden waarvan die aan het Westfront in België en Frankrijk het meest bekend is. Er werd echter ook gevochten in de bijvoorbeeld de Italiaanse Alpen, op de Balkan, aan het Oostfront, in het Midden-Oosten en in Afrika.
De strijd aan het Oostfront, wat zich deels ook op Poolse grondgebied bevond, eindigde in 1917. Na de communistische revolutie en de val van de Tsaar ontstond in Rusland een interne strijd waardoor Rusland de oorlog met de Centrale mogendheden, Duitsland en Oostenrijk - Hongarije moest staken.
Op 11 november 1918 eindigde de oorlog. In de meeste betrokken landen wordt deze wapenstilstandsdag als nationale feestdag herdacht en gevierd.
Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog was er geen sprake van een Poolse staat. Het land was in de achttiende eeuw in drie stappen opgedeeld tussen Rusland, Oostenrijk en Pruissen. Na de successen van Napoleon bestond van 1807 tot 1813 enige tijd ‘Hertogdom Warschau’, een vazalstaat van de Fransen. Die verdween van de kaart toen Napoleon onttroont was en de Polen verslagen waren na een opstand tegen de Russen. Daarmee lag de grens tussen de Centrale mogendheden Pruissen en Oostenrijk-Hongarije aan de ene kant en Tsaristisch Rusland anderzijds op Pools grondgebied aan het begin van de oorlog.
Zowel de Centralen als de Russen hadden in de gelederen militairen uit de door hen bezette Poolse gebieden. Het was daarbij heel goed mogelijk dat Poolse mannen tegenover elkaar kwamen te staan.
Een van die militairen in Oostenrijks – Hongaarse dienst was Józef Piłsudski. Kort na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog trok hij met zijn legionairs vanuit Krakau in Habsburgs gebied op via Kielce naar Warschau om daar de Russen te verdrijven. Hij werd ‘teruggefloten’ door zijn superieuren omdat dit deel van het front voor het Duitse keizerrijk was maar zijn bedoelingen waren duidelijk - opkomen voor de Poolse zaak. Omdat dit zijn prioriteit was, werd hij voor de Duitsers een bedreiging en werd hij gevangen gezet in Duitsland. Toen in 1917, 1918 de oorlog ten einde liep en de machtsstructuren aan het oostfront in elkaar stortten, verklaarde Piłsudski Polen onafhankelijk. Het is deze onafhankelijkheid die de Polen ieder jaar op 11 november vieren.
Ieder jaar worden op 11 november, een vrije dag in Polen, herdenkingen gehouden en feesten georganiseerd om de onafhankelijkheid te vieren. Het meest zichtbare is een mars die georganiseerd wordt in de hoofdstad Warschau waarbij velen duizenden met de nationale kleuren door de straten trekken.
De laatste jaren wordt deze mars steeds kritischer bekeken omdat hierbij ook sprake is van openlijk extreem rechts nationalisme. In 2017 werden vrouwen die zich hiertegen verzetten geslagen en bespuugd. Vanuit de conservatief rechtse PiS-regering werd in eerste instantie ontkend dat er sprake was van extreem rechtse uitingen wat hen op hun beurt op kritiek kwam te staan. Lees bijvoorbeeld Hoe angstaanjagend is het nationalisme in Polen? of BNN Trippers bezoekt Polen.
De burgemeesters van zowel Wrocław als Warschau wilden tegen deze achtergrond de marsen dit jaar verbieden. Hanna Gronkiewicz-Waltz motiveerde haar besluit met de woorden "Warschau heeft al genoeg geleden door agressief nationalisme" en dat volgens haar de politie de veiligheid van de mars niet kan waarborgen (bron NOS). De rechter heeft inmiddels besloten dat de vrijheid van meningsuiting op deze manier in geding komt en dat de marsen wel door mogen gaan.
Heel 2018 is het thema 100 jaar onafhankelijkheid gekoppeld aan diverse activiteiten. Bij de officiële herdenking in de hoofdstad is als buitenlandse gast alleen Victor Orban uit Hongarije aanwezig. Deels omdat de meeste regeringsleiders zich richten op de herdenkingen aan het westfront maar het is ook een signaal dat de Poolse regering zich isoleert van de rest van de EU. De Poolse voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk zal, volgens zijn agenda aanwezig zijn de de officiële festiviteiten in Warschau.
Gelukkig leidt de herdenking niet alleen tot discussies maar is er ook ruimte voor humor. Op Facebook verscheen onderstaande foto: “De Onafhankelijkheidslaan is afgesloten op de dag van de onafhankelijkheid.”
Foto Pilsudski via Wikipedia
Vaak zijn games over de Tweede Wereldoorlog schietspellen en bedoeld als pure entertainment. Vanuit Polen brengt Juggler Games de game My Memory of Us. Hierin kruip je in de huid van twee jonge kinderen gevangen in een oorlog die ze uit elkaar zal drijven. Daarmee wordt veel meer een verhaal verteld.
Robots onderdrukken in deze zwart wit game de mensen met rode kleren, de 'red folk'. In alles is herkenbaar dat dit een verwijzing is naar de Tweede Wereldoorlog en de onderdrukking die daar plaatsvond. Het zwart wit met rode accenten in deze cartoonachtige vormgeving doet sterk denken Steven Spielbergs film over de holocaust Schindlers List. Daarin is een weggevoerd joods meisjes in de zwart wit film herkenbaar aan haar rode mantel.
Doordat de verwijzingen indirect zijn kan je niet gelijk spreken van een verhaal over de holocaust en schrijven we hiervoor ook in bredere zin over 'de onderdrukking'. De robots die de in deze game de 'bad guys' zijn, zijn door bijvoorbeeld hun helmen duidelijk herkenbaar de linken aan de Duitse overheersers. Ook dat de red folk worden afgevoerd met treinen laten weinig aan de verbeelding over.
Net als een film komen games ook met hun eigen soundtracks. Deze is ook van Poolse origine van de hand van Patryk Scelina. De soundtrack is beschikbaar via bijvoorbeeld Spotify en Amazon. De klarinet in sommige van de nummers geven de nummers een klezmer sound, ook een verwijzing naar de Tweede Wereldoorlog.
My Memory of Us gaat over het lot van twee kinderen, een meisje en een jongen. Het meisje is gemarkeerd met rood en wordt gezocht door de onderdrukkers en de het jongentje is klein van stuk maar niet van plan om zijn vriendin in de steek te laten. Om deze game uit te kunnen spelen moeten de eigenschappen van de kinderen, klein en licht en groot en sterk, gecombineerd worden. De game is beschikbaar voor alle gangbare platformen.
De game is opgebouwd uit verschillende spel soorten. In de game zitten om te beginnen animaties waarin het verhaal wordt verteld door het jongetje. Als bejaarde man deelt hij zijn herinneringen met een jong meisje dat in zijn boekwinkel komt en hem herinnert aan zijn vriendinnetje.
Tussen deze animaties zitten verschillende spelvormen. Adventure achtige games waarin je in een omgeving dingen moet ontdekken en opdrachten moet voltooien. Deze opdrachten zijn bijvoorbeeld puzzels die opgelost moeten worden. Ook is er een vorm van 'racespel' als de jongen op een scoorter de vrachtwagen achtervolgt als het meisje wordt weggevoerd naar de getto.
We halen de review op psx-sense aan voor een goede extra beschrijving van de aard van het spel:
"Het verhaal wordt op twee manieren verteld: door middel van cut-scènes en in-game. Dit wordt alleen wel op een totaal andere manier vormgegeven. De cut-scènes tussen de levels door worden ingesproken door niemand minder dan Sir Patrick Stewart (red. Acteur vooral bekend van zijn rol als Captain Jean-Luc Picard in Star Trek: The Next Generation). Deze man heeft gewoon een geweldige stem en tilt daarmee de game eigenhandig naar een hoger niveau. Tijdens de gameplay krijg je tekstballonnetjes met symbolen te zien in plaats van ingesproken tekst te horen. Dit lijkt heel erg vaag, maar deze ballonnen laten exact weten wat iemand probeert te zeggen. Je gaat hierdoor ook automatisch in je hoofd de diverse figuren van stemmetjes voorzien, net zoals je dat zou doen als je een boek zou lezen. Dit werkt dus perfect en laat je tijdens het gamen je fantasie gebruiken."
Het verhaal in de game My Memory of Us is niet alleen duidelijk herkenbaar Tweede Wereldoorloog, het is ook onmiskenbaar Pools. Dit is bijvoorbeeld te zien in video's op YouTube waarin de complete game uitgespeeld wordt.
Wat te denken van Janusz die een weeshuis runt. Dit is het verhaal van Janusz Korczak. Janusz Korczak is een pseudoniem van Henryk Goldszmit, (Warschau, 22 juli 1878/1879 - Treblinka, ca. 7 augustus 1942). Hij was een kinderarts, pedagoog en kinderboekenschrijver en runde een weeshuis. Hij ging met de kinderen mee toen dit overgeplaatst werd naar het getto. Toen de kinderen uit het weeshuis afgevoerd werden hoefde Korczak niet mee te gaan. Hij deed dit echter wel en begeleide de kinderen naar vermoed wordt tot in de gaskamers. In de game moet in een level medicijnen gestolen worden van de robotsoldaten voor de kinderen van Janusz. Op Wikipedia is een uitgebreidere biografie te lezen.
Ook is een opstand te zien van de 'onderdrukten' waarbij via de riolen gevlucht wordt. Een duidelijke verwijzing naar enerzijds de Ghetto-opstand in 1943 maar natuurlijk ook de Opstand van Warschau in 1944 met de vlucht door de riolen.
Ook de titels van de verschillende nummers op de soundtrack verwijzen daarnaar: 'Life behind the wall', 'The train', 'Uprising falls', Hiding in the Sewers' enzovoort. Deze roepen gelijk, zonder de game te kennen associaties op met het getto, de transporten naar de vernietigingskampen en de al gememoreerde opstanden.
Bij Radio 1 vertelt docent en gamerecensent Soraya van der Weiden dat ook persoonlijke verhalen van de grootouders van de Poolse gamemakers verwerkt zijn in de game. Soraya is positief over de game die in haar ogen er goed in slaagt om het verhaal van de onderdrukking in de Tweede Wereldoorlog op deze manier te vertellen aan een nieuw publiek.
In hetzelfde radio 1 item komt ook programmamaker Nicolaas Veul aan het woord. Voor zijn serie 'Nicolaas op oorlogspad' voor de VPRO onderzocht hij hoe de oorlog nu herinnerd wordt in de vorm van role playing, door verzamelaars maar ook als entertainment. Daarin is hij kritisch of daarin de oorlog niet te veel geromantiseerd wordt. Tegen die achtergrond is hij dan ook positief over deze game die echt een verhaal probeert te vertellen.
Gevraagd naar het verwachte succes is Nicolaas kritisch. Enerzijds om de het spel 'clunky controls' heeft. Dit is gamers jargon dat het niet heel soepel speelt. Omdat het door de opzet minder een 'rush' geeft zoals shooter games verwacht hij ook om die reden minder succes. Daarbij spreekt hij de hoop uit, voor de game makers, dat de game gesubsidieerd is.
Diezelfde vraag riep de game ook bij ons op. Niet vanwege eventueel commercieel succes maar omdat deze game perfect past in het huidige (politieke) discours over de wijze waarop de Tweede Wereldoorlog herinnerd wordt, of moet worden volgens de huidige regering. De vraag is dan ook of de game, al dan niet gesubsidieerd, hiermee niet een vorm van onbewuste beïnvloeding is qua beeldvorming over de rol van Polen in de Tweede Wereldoorlog.
Dit alles neemt niet weg dat met deze game een belangrijke episode uit de geschiedenis voor kinderen op een bijzondere manier toegankelijk maakt.
Zoals beschreven zijn er op YouTube filmpjes te vinden die mensen maken als ze het spel spelen. Deze films duren tweeënhalf of zelfs drie uur. Ook zijn er filmpjes waarin alle animaties met de voice-over van Patrick Stewartb achter elkaar zijn gezet. De samenvoeging van de Cut Scenes duurt iets meer dan een kwartier. Hieronder een van deze flimpjes. Let op, dit geeft wel het einde weg van het verhaal.
