In zijn tijd als correspondent in Polen verschenen op onze site met regelmaat artikelen van Pieter van Os. In NRC komt zijn passie voor kunst en zijn kennis van Polen samen in een artikel over het nieuwe museum voor moderne kunst in Warschau.
Omdat het artikel Warschau heeft een nieuw museum, dat wars is van het stalinistische cultuurpaleis ernaast alleen in zijn geheel te lezen is voor abonnees maakten we (HK) voor onze site een korte samenvatting.
Een nieuw museum voor moderne kunst als tegenstem in Warschau
Warschau heeft sinds kort een nieuw Museum van Moderne Kunst (MSN), pal naast het imposante Sovjet-monument dat het “Paleis van Cultuur en Wetenschap” heet. Dit cultuurpaleis – een ‘gift’ van Stalin – domineert al decennia de skyline van de Poolse hoofdstad. Hoewel er ooit stemmen opgingen om het te slopen, koos men uiteindelijk voor een andere benadering: het gebouw omringen met moderne architectuur en nieuwe symboliek.
Het MSN is daar een krachtig voorbeeld van. In tegenstelling tot het pompeuze cultuurpaleis is het museum sober en minimalistisch. De witte, rechthoekige doos trekt niet de aandacht, maar stuurt die juist naar het verleden, letterlijk omlijst door een groot raam met uitzicht op de Sovjet-kolos. Binnen weerspiegelt de collectie de politieke gevoeligheden van de Poolse samenleving. Werken over feminisme, migratie en kapitalismekritiek domineren de tentoonstelling The Impermanent.
De cultuurstrijd tussen de conservatieve PiS-partij en het liberale KO-kamp vormt de achtergrond waartegen het museum opereert. Onder PiS werd cultuur ingezet als middel voor nationalistische en traditionele waarden: moderne en kritische kunst werd beknot, progressieve directeuren vervangen en musea heringericht naar patriottisch voorbeeld. Liberalen daarentegen verdedigen de vrijheid van expressie, maar zijn minder bereid om daar structureel in te investeren. Het nieuwe museum is daardoor niet alleen een bastion van artistieke vrijheid, maar ook een breekpunt in een bredere strijd om de ziel van de Poolse samenleving. Kunst is hier niet vrijblijvend, maar politiek beladen terrein – een plek waar het verleden wordt herzien, het heden bevraagd en de toekomst bevochten.
Een opvallend werk is De Vriendschap, een gehavend Sovjet-beeld dat ooit in het cultuurpaleis stond. Daarnaast hangt nu een vlag van een Oekraïense kunstenaar, gemaakt van een kapotgeschoten auto – een directe verwijzing naar de oorlog en Russische agressie. Zo verbindt het museum verleden, heden en politiek.
Het museum is geliefd bij progressieve Polen, maar hangt politiek gezien aan een zijden draadje. Zolang de liberale stad Warschau de zeggenschap houdt, lijkt de toekomst veilig mits zij het museum willen blijven financieren. Maar in het gepolariseerde Polen kan de kunst snel weer speelbal worden van ideologische strijd. Het MSN is daarmee niet alleen een museum, maar ook een manifest.
Fotoverantwoording:
Het museum Autorstwa Cybularny - Praca własna, CC0
De vriendschap: Autorstwa Adrian Grycuk - Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl
