Cultuur en Maatschappij
Gevonden op YouTube, dit charmante tijdsbeeld van een zondag in Warschau in 1938, ruim een jaar voordat de stad de eerste oorlogsschade oploopt in september 1939. We zien een impressie van de stad op een zonnige zondag met kerkbezoek, een tochtje op de rivier, wandelen en vermaak in het park maar ook de drukte van het verkeer. Wat dat betreft is er in de ruim 80 jaar nog niets veranderd. Alles gaat vergezeld van een passende vertelstem die helaas niet ondertiteld is.
Ook jammer is dat het zwart-wit beelden zijn zeker met de slotscenes waarin een keur aan neonreclames elkaar in hoog tempo afwisseld. De bijnaam 'Parijs van het oosten' krijgt daarmee gelijk meer 'kleur'.
Vandaag wordt in de verschillende media stil gestaan bij de val van de muur, nu 30 jaar geleden. Ook wij blijven daarin niet achter en dat doen we aan de hand van twee onderwerpen: Een ronde tafel en konijnen.
Vaak wordt de val van de muur aangehaald als het moment dat het communisme viel maar dit is te gemakzuchtig. Uiteindelijk is de val van de muur een mediageniek moment op een concrete datum wat als ijkpunt is genomen in een proces dat al langer gaande was.
Die Fotogenität des Falls der Berliner Mauer hat den wahren Hergang des Falls des Kommunismus in Mittel- und Osteuropa verschleiert
These bij dissertatie Alles Banane?
Dat hele jaar waren er door heel het 'oostblok' al ontwikkelingen gaande die uiteindelijk uitmondde in de 'val van het communisme'. In Duitsland bijvoorbeeld de grootscheepse protesten in de steden als Dresden en Leipzig waarbij demonstranten scandeerden 'Wir sind das Volk'.
Belangrijker is misschien wel dat in het buurland van Oost-Duitsland, Polen, die zomer verkiezingen werden gehouden waar aan ook andere partijen mee mochten doen voor een deel van de zetels in de volksvertegenwoordiging. De eerste vrije verkiezingen op 4 juni 1989 waren een klinkende overwinning voor partij die voortkwam uit de vakbeweging Solidarność. Deze verkiezingen waren het resultaat van vreedzame onderhandelingen die de oppositie voerde met het communistische bewind. Dit overleg vond plaats aan een ronde tafel.
Deze vorm van dialoog startte al eerder, zo is er de overeenkomst van Gdansk uit 1980 tussen het vakverbond en de regering die toen door de leider van Solidarność, de charismatische Lech Wałęsa (en latere president) werd ondertekend met een megagrote pen. Een speciale souvenir uitgegeven ter gelegenheid van de het bezoek van de 'Poolse' Paus Johannes Paulus II aan Polen in 1979.
Een heel ander onderwerp waar we bij stil staan is de briljante film Królik po berlińsku, (Eng. Rabbit à la Berlin, Dld. Mauerhase, NL. Konijn op z'n Berlijns ) uit 2009. Deze Pools Duitse coproductie gebruikt documentaire beelden van de konijnen die leefden aan de oostkant van de muur. Een die kan van de muur was een zone vrijgemaakt van bebouwing en begroeing en afgeschermd door een hek met prikkeldraad. Deze zone gaf de bewakers van de muur de ruimte om te patrouilleren maar ook een vrij zicht en daarmee schootsveld op iedereen die het obstakel van het hek overwon en probeerde bij de muur te komen.
In deze zone leefden konijnen en via hun ogen zien we de ontwikkelingen rond de muur. De film is gemaakt door regisseur Bartosz Konopka, die ook het scenario schreef samen met cameraman Piotr Rosołowski. De film werd in 2009 genomineerd voor een Oscar.
De film is online te zien. Zo is via het VOD platform van TVP de Poolse versie te zien (na een aantal reklames). Ook zijn versie te vinden op YouTube. Boven dit bericht vind u de trailer.
Foto ronde tafel overleg: Jaroslaw Stachowicz / Forum via Culture.pl Foto konijnen, Still uit Królik po belińsku
Nee, we zijn niet opeens over een ander land gaan schrijven: 'Paspoort naar Paraguay' is de titel van een film die in Polen gemaakt is. De documentaire gaat over diplomaten die Joodse levens redden met paspoorten uit Zuid-Amerika. Een verhaal vergelijkbaar met dat in het boek 'De rechtvaardigen' van Jan Brokken.
De film belicht de rol van de Poolse diplomatie in het redden van Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog en de vergeten Pools-Joodse samenwerking tegen nazi-Duitsland. In 1942-1943 werkte een groep Poolse diplomaten en activisten van joodse organisaties samen om paspoorten van Zuid-Amerikaanse landen te verkrijgen voor Joodse mensen die door de nazi-bezetters vastgezet waren in de getto's in Polen en andere Europese landen.
De geheime groep die bij de Poolse delegatie in Bern werkte, omvatte: Aleksander Ładoś, Konstanty Rokicki, Stefan Jan Ryniewicz, Juliusz Kühl en van Joodse organisaties - Adolf H. Silberschein en Chaim Eiss.
Dankzij deze paspoorten vermeden veel Joden deportatie naar de vernietigingskampen. In plaats van een enkeltje naar deze vernietigingskampen werden de houders van dergelijke paspoorten naar interneringskampen gestuurd in Duitsland (Tittmoning, Liebenau, Bölsenberg) en bezet Frankrijk (Vittel).
Helaas kon dit niet verhinderen dat slecht een beperkt aantal de oorlog daadwerkelijk overleefde en het komt vaak voor dat families van de overlevenden nu pas ontdekken aan wie hun familieleden hun leven te danken hadden.
De film is gemaakt in met steun van IPN (Instytut Pamięci Narodowej, of: Institute of National Remembrance) en geschreven en geregisseerd door Robert Kaczmarek die meerdere historische documentaire op zijn naam heeft staan. De film ging begin 2019 in première en won een prijs op het ‘Unruly, Undeterred, Cursed’ filmfestival in Gdynia (niet te verwarren met het bekendere en oudere Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych met winnaars zoals Cold War in 2018 en Mr. Jones van Angieszka Holland in 2019).
IPN is rond de eeuwwisseling in het leven geroepen zou als apolitiek instituut en daarmee onafhankelijk van de regering zich ontfermen over de archieven uit uit het communistische verleden.
Op 13 november organiseert de Poolse ambassade in Nederland samen met de Liberaal Joods Gemeente in Den Haag een vertoning van deze film. Meer via onderstaande facebookbericht:
