De bijzondere weg naar de vrijheid van Bartek Mazur
Iedere Poolse bevrijder had zijn eigen verhaal over de route naar Nederland. In ‘Five Prisons to Arnhem’ maken we kennis met het verhaal van Bartek Mazur. Het boek verscheen al in 2022 in de VS maar is nu via ons en de Stichting Driel Polen ook in Nederland te krijgen*.
Gangbare routes
Er zijn ruwweg drie gangbare routes hoe onze Poolse bevrijders naar het westen kwamen om zich aan te sluiten bij de parachutistenbrigade of de pantserdivisie. Ten eerst weken na de najaarscampagne van 1939 veel militairen uit naar Roemenië en Hongarije om door te reizen naar Frankrijk om zich aan te sluiten bij de Poolse strijdkrachten. Een tweede route volgde Polen die door de Sovjet gedeporteerd werden naar werk- en strafkampen diep in de Sovjet Unie. Zij kwamen vrij nadat de Sovjets ook in het geallieerde kamp kwamen en reizend vervolgens via de Kaukasus, Perzië en Afrika naar het VK . De derde route betreft Polen die de pech hadden via Duitse dienstplicht of dwangarbeid in het westen te komen. Zij liepen over naar de geallieerden zodra daar de kans voor was.
Dit verhaal van Bartek Mazur volgt een andere route.
Langs vijf gevangenissen
Bartek Mazur groeit op met een talent voor talen en de piano. Zijn plannen aan het eind van het lyceum worden verstoord door de Duitse inval in 1939. Hij hoort in 1940 dat zijn vader vermoord is als politiek gevangene in Mauthausen. Dat maakt hem vastbesloten om wraak te nemen. Samen met twee vrienden besluit hij door Duitsland naar Zwitserland te reizen om zich daar te melden bij het Poolse consulaat. Alles lijkt voorspoedig te gaan totdat ze in Zwitserland opgepakt worden. Dan begint zijn reis langs de vijf gevangenissen van de titel. Op zijn reis komt hij nog in Frankrijk en Spanje voordat de laatste opsluiting volgt in het VK.
Zoals uit de titel is af te leiden, is dat niet het eindstation. Hij sluit zich aan bij de parachutistenbrigade en wordt hij ingezet bij Driel als onderdeel van operatie Market Garden.
De schrijver en zijn boek
Het boek is geschreven door Bartek Mazur zelf die zijn herinneringen wilde vastleggen voor zijn kinderen. Zijn dochter Edina liet de teksten zien aan een uitgever en die zei: “Je hebt een boek!”. Zoals we van de dochter begrepen vroeg het nog een inspanning om de handgeschreven memoires om te zetten naar een publiceerbare tekst ondersteund met beeldmateriaal maar dan toch lag er het boek.
En die inspanning loont. Het is een handzaam boek wat prettig leest met aantrekkelijk taalgebruik. De schrijver, die na de oorlog psychiater werd en beeldend kunstenaar, vindt via de redactie van zijn dochter een goede mix van beschreven herinneringen maar ook reflecties.
Ook het voor- en nawoord van de dochter versterken het verhaal met goede aanvullingen. Bizar is het in het voorwoord beschreven vooral dat het gezin Mazur aan tafel zit als ze denken dat ze hun gearresteerde vader met de wandelstok op de deur horen kloppen. Helaas is hij daar niet en later blijkt deze gebeurtenis overeen te komen met het moment van overlijden in Mauthausen.
Driel
Bartek en zijn beste vriend Sławek maakten onderdeel uit van de parachutisten die bij de tweede poging vanuit Driel de Rijn overstaken. Op het moment dat Bartek wilde instappen is de boot vol en vertrok zijn vriend naar de gevechten in Oosterbeek. Bartek bleef in Driel. Toen de strijd in Oosterbeek gestaakt werd keerde Sławek niet terug uit Oosterbeek. Ze zien elkaar pas terug na de oorlog.
Reflecties
Door de beschouwing van de schrijver zelf, die als man op leeftijd terugblikt op zijn jonge zelf, zou het in de literatuur een ‘ontwikkelingsroman’ genoemd kunnen worden naast de ‘roadmovie’ die het natuurlijk ook is. Het is interessant om te lezen hoe de psychiater een voorval in Driel analyseert en hoe het verlopen is met zijn wraakgevoelens jegens de Duitsers.
Zijn laatste woorden schreef Bartek nog na de 50ste herdenking in 1994 waar hij in Driel zijn beste vriend Sławek uit de oorlog terugziet die hij na 1953 uit het oog was verloren.
Dit verhaal zelf lezen?
Wilt u de ervaringen van Bartek Mazur zelf lezen? Het Engelstalige boek is verkrijgbaar voor €25 euro bij eventuele lezingen die we samen met de Stichting Driel Polen verzorgen. Kunt u daar niet op wachten? Stuur dan een mailtje via ons contactformulier of gebruik de knop hieronder. Vermeld daarin uw naam en adres. Voor het toezenden via de post vragen we wel € 5 extra om de verzendkosten te dekken. We sturen u natuurlijk eerst een e-mail hoe u voor het boek kan betalen.
*) Het boek is ook te bestellen op Ebay maar dan wel met forse verzendkosten.
Foto's met dank aan Edina Mazur
