De eerste jaren van Polen na 1918

De eerste jaren van Polen na 1918

In de nasleep van de Eerste Wereldoorlog kwam Polen in 1918 terug op de kaart van Europa. Dit ging niet zonder slag of stoot. Voordat we die periode behandelen gaan we eerst terug naar 1914, het begin van de Eerste Wereldoorlog.

Polen verdeeld

Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog is het grondgebied wat men historisch als Pools kan betitelen opgedeeld onder drie grootmachten in Europa. Het Duitse keizerrijk in het westen, Tsaristisch Rusland in het oosten en het Oostenrijk – Hongaarse keizerrijk van de Habsburgers. Toch was er nog zeker sprake van een Poolse identiteit. Zo was het onderwijs in het Habsburgse rijk gewoon in het Pools. Iets waarvan vandaag de dag nog de effecten te zien zijn maar daarover later meer in een ander artikel. In het Duits en Russische rijk was sprake van respectievelijk germanisatie of russificatie waarbij met name in het Russische gebied ook echt sprake van onderdrukking.

Polen aan weerszijden van het front

Deze deling had een aantal effecten: De grenzen tussen de strijden partijen lagen een het begin van de oorlog dus op Poolse grondgebied en daarmee ook het front. En Hoewel dit front tijden de oorlog dynamischer was dan het front in het westen, vond een groot deel van de gevechten op toenmalig Poolse grondgebied plaats (wat toen ook nog een deel van het westen van het huidige Oekraïne bevatte).

Kaart via Wikipedia.

Aan beide kanten vochten Polen mee. Zo vocht bijvoorbeeld de latere kunstenaar Władysław Strzemiński mee aan de kant van de Russen. In 1914 richt kolonel Józef Piłsudski Poolse legioenen op in Galicië in het Oostenrijk – Hongaarse gebied. De legioenen namen deel aan verschillende gevechten tegen Russische troepen, zowel in Galicië als in de Karpaten. Ze leden grote verliezen in de Slag om Łowczówek. Ze veroverden Kielce en namen in 1915 deel aan het offensief op Warschau.

Hoewel dus zelf geen partij als onafhankelijk land in de oorlog, leed het land dus wel degelijk in de strijd. Zo wel in materiële zin door de schade die de oorlog achterliet als qua menselijke slachtoffers.

1918 Polen terug op de kaart

Aan het einde van de Oorlog zijn de drie grootmachten van 1914 verdwenen. In het oosten is communistisch Rusland ontstaan. Daarmee ontstaat de kans voor landen als de Baltische staten. Het Oostenrijk Hongaarse rijk valt uit elkaar een diverse losse staten.

In dat machtsvacuüm staan twee leiders op in het Poolse kamp. De diplomaat en academisch onderlegde en rechtse ideoloog Dmowski** en de militair en socialist Piłsudski. Het was Piłsudski die op wapenstilstandsdag, 11 november 1918 Polen onafhankelijk verklaart. Tot vandaag de dag is de 11de november om die reden een nationale feestdag in Polen. Via de roman 'De Wintersoldaat' maakt u kennis met Polen in de Eerste Wereldoorlog en de jaren erna.

Hoewel politieke opponenten bundelen Dmowski en Piłsudski hun krachten. Waar Dmowski in Parijs aanschoof bij de onderhandelingen ging Piłsudski strijd aan met de buurlanden rond het Poolse grondgebied en zo kon het zijn dat in 1919 Polen met vijf buurlanden in conflict was. Met Duitsland over Posen (Poznan) en Opper-Silezië, met het net ontstane Oekraïne over Galicië, met Litouwen over Vilnius, met het nieuwe Tsjechoslowakije over Orava en Teschen en met Rusland die niets anders wil dan Polen weer inlijven. Het leger van Polen was bijeengeveegd uit Poolse troepen uit Duitse, Russische en Oostenrijk-Hongaarse legers en het land was kaalgeslagen:

Massa’s Poolse burgers hadden huis en haard verloren door het oorlogsgeweld. De schaarse industrie was verworden tot een rokende puinhoop. Zes miljoen hectare bos was gekapt voor oorlogsdoeleinden. Meer dan de helft van alle landbouwgrond lag braak en meer dan een derde van de veestapel was gedood. Hongersnood en Spaanse griep (zoals overal elders ter wereld) hakten er diep in op de bevolking.*

Oekraïne

De strijd om de gebieden in Oost-Galicië brandde gelijk in november 1918 los waar Polen de steden Lviv (Lemberg) en Tarnopol op eiste ten koste van de Oekraïne. Dit terwijl de bevolking in dat gebied voor ongeveer een derde uit Polen bestond. Een strijd die Polen been bonuspunten opleverde bij de onderhandelingen in Parijs.

Vrije stad Danzig en de corridor

Een uitkomst van de onderhandelingen in Parijs was dat Polen toegang kreeg tot de Oostzee via een corridor naar havenstad Danzig. In deze corridor leefde veel Duitser en sneed het Duitse Oost Pruisen af van de rest van Duitsland. Geen wonder dat in 1939 Duitsland als eerste die Poolse gebieden innam wat het begin van de Tweede Wereldoorlog betekende. Tot frustratie van de Polen werd Danzig een Poolse stad maar een vrije autonome stad onder toezicht van de Volkerenbond. De voorloper van de UN die aan het einde van de Eerste Wereld werd opgericht.

Aan de westkant van Polen was de 'Groot-Polenopstand'. De enige geslaagde opstand in de Poolse geschiedenis waarbij de regio rond Poznan zich afscheidde van de Duitse Weimarrepubliek en aansloot bij Polen.

Wonder aan de Wisła

De grootste strijd werd geleverd met de Russen in het Oosten. Initieel begon Piłsudski de strijd om Wit-Rusland en Oekraïne om te vormen tot satellietstaten en was het Poolse leger succesvol waarbij ze tot Kiev kwamen en dit innamen. In de zomer van 1920 keerde het tij en trokken de Russen Polen binnen tot vlak bij Warszawa.

Terwijl buitenlandse diplomaten de Poolse hoofdstad begonnen te verlaten, werkte Piłsudski een gedurfd plan uit. In de nacht van 6 op 7 augustus 1920 voerde hij zijn operatieve flankaanval uit. Het lukte! De Sovjets lieten zich compleet verrassen. In twee opeenvolgende veldslagen vernietigden de brigades van Pilsudski twee derde van de Rode cavalerielegers.

Er werd gesproken van het wonder aan de rivier de Weichsel (Wisła). De restanten van het bolsjewistische leger zochten hun heil in de vlucht. Hun traagheid, vermoeidheid en lange aanvoerlijnen hadden de Sovjets de das omgedaan. Daarbij hadden ze ook geen rekening gehouden met de communistenhaat van de Poolse burgers en boeren.*

Wat in bovenstaande citaat onvermeld blijft is dat de Polen erin geslaagd waren de Russische codes te breken en daardoor op de hoogte waren van de Russische plannen. Ander interessant detail is dat een Russische bevelhebber de flank van de hoofdmacht ongedekt liet omdat hij bezig was met een aanval op Lviv / Lwów voor zijn eigen profilering. De aanval was vergeefs en de bevelhebber was Stalin.

Naar aanleiding van de Poolse overwinning is 15 augustus in Polen niet alleen de katholieke feestdag Maria ten Hemelopneming maar ook de dag van het leger. Deze wordt zeker de laatste paar jaar groots 'gevierd' met militaire parades en veel vlagvertoon.

"Cud nad Wisłą" - schilderij Jerzy Kossak

Poolse interbellum

Deze oorlog met de Sovjet Unie eindigde met de Vrede van Riga op 18 maart 1921. Polen behield meer grondgebied behield dan in Parijs was vastgesteld maar de grootsheid van weleer waar Polen reikte van de Oostzee tot aan de Zwarte Zee was buiten bereik.

Op 14 maart 1923 werden door de Volkerenbond de grenzen van Polen vastgesteld. Polen grensde aan landen die niet alleen het land vijandig gezind waren maar ieder voor zich op dat moment geen directe bedreiging vormde. Dit zou zestien jaar later heel anders zijn als Duitsland en Rusland het land opnieuw verdelen in het Molotov-Ribbentroppact. In die korte tijd bloeide het multiculturele Polen op en ontwikkelde onder ander Warszawa zich tot een metropool.

Kaart van Polen tot 1939 via Wikipedia

Rechts extremisme en antisemitisme

Dmowski is niet alleen een van de gezichten van de onafhankelijkheid. We moeten hier ook vermelden dat hij bekend is om zijn antisemitsche overtuigingen. Dit maakt de verering van deze politicus met bijvoorbeeld het vernoemen van bruggen of straten naar deze man dubieus. De politieke partij van Dmowski was Narodowa Demokracja, (Nationale Democratie) en op basis van zijn afkorting ND ook bekend als Endecja.

Een extreem rechtse afsplitsing van Endecja in de interbellumjaren was de organisatie Obóz Narodowo-Radykalny (ONR), Nationaal Radikaal Kamp. Een partij die nu weer actief is en zichtbaar is bij de nationale marsen op 11 november en andere nationale gebeurtenissen. 

Voor een indruk van de vooroorlogsjaren in Warschau is de roman De Koning van Twardoch een aanrader.

Foto van Piłsudski en Dmowski via Wikipedia

*) Dit artikel is een globale samenvatting van een longread op doorbraak.be aangevuld met eigen kennis en inzichten. De ingesprongen teksten zijn citaten van deze website. Doorbraak is een nationalistische Vlaamse opiniesite van de Vlaamse beweging. U begrijpt dat we aarzelen om deze site dan ook onder de aandacht te brengen maar inhoudelijk kunnen we weinig afdingen op het artikel Polen uit zijn as herrezen, 1918-1923. De ingesprongen teksten hebben we overgenomen van het artikel.

Het maakt onderdeel uit van een serie artikelen over de verschillende omwentelingen in Europa aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. De schrijver heeft een goede literatuurverwijzing opgenomen met onder andere het boek De slag om Warschau: Lenins mislukte aanval op Europa van Adam Zamoyski uitgegeven bij uitgeverij Balans Amsterdam in 2009.

Reacties zijn gesloten.