Wieluń, een onbekend stukje geschiedenis uit de Tweede Wereldoorlog

1 september 1939, Nazi-Duitsland fingeert een aanval op het eigen radiostation in de grensplaats Gleiwitz. Dit is de 'aanleiding' om de aanval te openen op Polen. Het begint met de beschieting van de Westerplatte in Gdańsk door het slagschip SMS Schleswig-Holstein. Of toch niet?

Het bombardement op Wieluń

In Nederland grotendeels onbekend is het bombardement op het stadje Wieluń in de vroege uren van die eerste september. Volgens de verschillende bronnen wordt het stadje door een eerste golf van 29 vliegtuigen gebombardeerd in de vroege uren van 1 september 1939. Daarna volgen nog drie golfen in de loop van de ochtend en het begin van de middag. Deze bombardementen zijn ogenschijnlijk zonder enig militair doel. Omdat de duikbommenwerpers geen tegenstand ervaren kan er heel doelgericht worden gebombardeerd en worden vluchtende burgers beschoten. Dit alles leidt tot ruim 1200 slachtoffers. Ter vergelijking in mei 1940 vielen in Rotterdam 800 slachtoffers.

Eerste act van agressie?

Er is veel te doen geweest over het tijdstip van het bombardement. In de verslagen van de Luftwaffe wordt als tijdstip 5:40 genoemd maar lange tijd is ook het tijdstip van 4:40 genoemd. Dit zou betekenen dat niet de beschieting van de Schleswig-Holstein om 4:45 de opening was van de gevechten maar dit bombardement. De verwarring is waarschijnlijk terug te leiden tot het feit dat dit eerdere tijdstip is opgetekend aan de hand van ooggetuigen verslagen, deels in de jaren zestig toen het tijdstip al enige tijd op een herinneringsplaquette in de stad had gestaan. De algemene consensus onder historici is dat de eerste aanval inderdaad om tien over half zes die ochtend plaatsvond, 5:40.

Het Poolse Guernica

Het bombarderen van burgerdoelen zonder dat dit een direct militair doel dient roept de associatie op met andere steden zoals Geurnica waar het Condorlegioen van de Luftwaffe dit stadje op vergelijkbare wijze bombardeerde. Hoewel nog beweerd werd dat daar de brug het doel vormde argumenteert historicus Anthony Beevor dat de gebruikte middelen (brandbommen) dit niet staven. Geurnica werd daarmee de eerste stad die slachtoffer werd van terreurbombardementen. Luftwaffebaas Göring heeft later beweerd dat bombardement bedoeld was om zijn Luftwaffe te testen. Guernica kreeg uiteraard ook naamsbekendheid door het schilderij dat Pablo Picasso maakte naar aanleiding van het bombardement.

Muurplaquette in de Stad Guernica van het schilderij, Bron Wikimedia Commons

Meer overeenkomsten

Mogelijk was ook in Wieluń sprake van een programma om de effectiviteit van de bommenwerpers te testen. Op die eerste dag werden meer plaatsen op vergelijkbare wijze gebombardeerd waarbij de Luftwaffe na alfoop foto's maakte van de effectiviteit. Norman Davies beschrijft ook het bombardement op Frampol in No Simple Victory: World War II in Europe, 1939–1945: "Frampol was chosen partly because it was completely defenceless, and partly because its baroque street plan presented a perfect geometric grid for calculations and measurements." (zie onderstaande foto)

Een andere overeenkomst tussen Geurnica en Wieluń is de bevelhebber aan de zijde van de Duisters, Wolfram von Richthofen (neef van de Rode Baron, Manfred von Richthofen). In Spanje had von Richthofen het Condorlegioen onder zijn beval en daar kwam hij tot het inzicht kwam dat 'close air support' door (duik)bommerwerpers het leger effectief konden ondersteunen.

Bij de invasie van Polen stonden de duikbommenwerpers onder zijn bevel. Hij zou persoonlijk opdracht hebben gegeven voor het bombardement. Deze kleine eenheden werden uitgebreid om in 1940 de opmars in het westen door Frankrijk en bij de aanval op Groot Brittannië grootschalig te ondersteunen. Dit ondersteunt de gedachte dat deze troepen in Polen uitgetest werden.

Het begin van de Tweede Wereldoorlog

Qua tijdstip lijkt het erop dat de beschieting van de Westerplatte inderdaad de eerste daad van agressie was maar het bombardement op Wieluń was overduidelijk de eerste daad van oorlogsterreur, met een grootscheepse aanval op een burgerdoel. Voor historici staat dit gelijk aan een oorlogsmisdaad.

Twee dagen later, op 3 september verklaren Frankrijk en Groot Brittannië, Nazi-Duitsland de oorlog. Polen levert op dat moment een ongelijke strijd tegen de Duitsers die volgens Roger Boyes in The Times gekenmerkt wordt door 'hocking barbarity':

'In the German invasion of France and the Low Countries there were two notable, large-scale massacres. The invasion of Poland, calculates Moorhouse, produced on average more than 15 such massacres every day of the campaign. "Almost every town and village witnessed an atrocity."'

Als op 17 september de Sovjet-Unie vanuit het oosten het land invalt, zoals afgesproken in 'Het Molotov - Ribbentroppact', is het snel gedaan. Vanuit het westen zetten gevluchte troepen de strijd voort en dragen actief bij aan de bevrijding van West-Europa en Nederland.

De video in onderstaande tweet geeft een goede impressie van de stad toen en nu:

In the early hours of 1 September 1939 Germany's Luftwaffe started bombarding the Polish town of Wieluń. The attack is considered to be the first war crime committed by Nazi Germany in World War II. Bombs destroyed ca. 70 percent of the town's buildings. pic.twitter.com/GKD6BQxw0N

— Auschwitz Memorial (@AuschwitzMuseum) September 1, 2019

Foto Wieluń via Wikimedia Commons.